Wycinankarstwo

Wycinankarstwo – rzemiosło polegające na wyrobie wycinanek z papieru.

Wycinankarka zajmuje się tworzeniem wycinanek, czyli ozdób wyciętych z papieru przy użyciu ostrego narzędzia, najczęściej nożyc. Pierwsze wycinanki pochodzą z Chin już z ok. 200 roku p.n.e. – 200 roku. Na gruncie polskim są one charakterystyczne zwłaszcza dla twórczości ludowej. Wycinanki stanowiły bardzo charakterystyczną ozdobę wiejskich chat z przełomu XIX-XX wieku. Pojawiały się również w kulturze szlacheckiej, mieszczańskiej czy żydowskiej jako forma rzemiosła artystycznego.

Można spotkać się z kilkoma hipotezami tłumaczącymi obecność wycinanek w polskiej sztuce ludowej. Jedna z nich wskazuje na zapożyczenie z kultury żydowskiej, w której kolorowe wycinanki naklejane na okna domów towarzyszyły świętu Szawuot (Zielone Święta). Kolejna hipoteza związana jest z pojawieniem się na wsi w drugiej połowie XIX wieku kolorowego papieru masowej produkcji (wcześniej wykorzystywano biały papier), a geneza form tłumaczona jest bezpośrednio dostępnymi materiałami i narzędziami. Do wycinania używano ostre narzędzia gospodarskie, najczęściej nożyce do strzyżenia owiec.

Wycinanki spełniały funkcję ozdoby, przede wszystkim we wnętrzach chłopskich domów. Tworzyło się je na różne uroczystości rodzinne, np. wesela czy chrzciny, i święta, takie jak Boże Narodzenie bądź Wielkanoc, a umieszczano m.in. na ścianach, półkach czy belkach stropowych. Polskie wycinanki zwykle tworzą rytmiczną kompozycję poprzez powtarzanie motywów. Podstawowe są trzy formy wycinanek: proste (wycięte z arkusza), symetryczne (powstające na skutek złożenia arkusza) oraz wyklejanki z różnokolorowych elementów. Inspiracje do tworzonych motywów czerpano ze świata zewnętrznego, wzorując się m.in. na otaczającej twórcę przyrodzie – wycinanki przybierały formy roślinne, zwierzęce, postaci ludzkich czy figur.

Wycinankarstwo rozwinęło się zwłaszcza w drugiej połowie XIX wieku i od razu można było zauważyć jego różne formy, nawet w regionach, które nie były od siebie bardzo oddalone. Wynikało to m.in. z chęci zamanifestowania odrębności swojej grupy. Ze względu na różne formy, które przybierają wycinanki, wyróżnia się np. gwiazdy, kółka, drzewka, leluje, lalki czy kogutki. Wycinanki różnią się między sobą w zależności od obszaru Polski, z którego pochodzą. Do najważniejszych wycinankarskich regionów należą m.in.: kurpiowska Puszcza Zielona, kurpiowska Puszcza Biała oraz rejony łowicki, rawski, opoczyński, sieradzki, kołbielski czy Powiśle.