Powroźnictwo

Powroźnictwo – dawne rzemiosło polegające na produkcji lin, powrozów itp.

Powroźnik był rzemieślnikiem, który zajmował się wytwarzaniem różnego rodzaju lin, sznurów, powrozów, sieci, grubych nici, knotów itp. Dawniej powroźnictwo było powszechnym zajęciem, ponieważ wyroby powroźnicze wykorzystywano w wielu dziedzinach życia. Największy rozwój tego rzemiosła obserwowano jednak przede wszystkim tam, gdzie towarzyszył szkutnictwu. Zajmowanie się powroźnictwem uchodziło za przywilej, który zwykle był nadawany przez władze miejskie.

Wyrób lin i im podobnych polegał na splataniu lub skręcaniu włókien roślinnych (rzadziej materiałów pochodzenia zwierzęcego) bądź kilku oddzielnych sznurów. Produkcja wyrobów powroźniczych odbywała się na tzw. torze powroźniczym, czyli długiej pustej przestrzeni i dochodziło do niej za pomocą tzw. kółka powroźniczego, czyli rodzaju stojaka z wrzecionami zakończonymi hakami i wprowadzanymi w ruch poprzez obrót koła.

Powroźnictwo znane było już w czasach starożytnych. Rozwinęło się jednak dopiero w średniowieczu, a na gruncie polskim w wieku XIV. Pierwszy cech powroźniczy powstał w 1494 roku w Gdańsku, który stanowił wówczas największy ośrodek powroźnictwa w Polsce. Było to bezpośrednio związane z położeniem miasta nad morzem, co generowało duże zapotrzebowanie na wyroby powroźnicze wykorzystywane w żeglarstwie, rybołówstwie czy handlu. W XVI wieku założono cechy powroźnicze w Małopolsce – w Krakowie (1503 rok), Wieliczce i Bochni. Powroźnictwo było również popularne w Wielkopolsce z głównym ośrodkiem w Rawiczu, a najstarszy cech na tym terenie powstał w 1565 roku w Poznaniu. W XIX i XX wieku powroźnictwo zostało wyparte przez produkcję fabryczną.

Surowcami wykorzystywanymi w powroźnictwie były różne włókna roślinne, najczęściej te, które znajdowały się w najbliższym otoczeniu, przez co były łatwo dostępne. Poszczególne rośliny charakteryzowały się różnymi właściwościami i powroźnicy musieli posiadać niezbędną wiedzę w tym zakresie. Materiały, które wykorzystywano to m.in. łyko lipowe, len, pokrzywa, juta, sizal, włókno kokosowe, bawełna czy manila. Najmocniejszym (wśród wszystkich włókien naturalnych) surowcem były konopie, które przez wieki stanowiły podstawowy materiał do wyrobu lin. Później pojawiły się nowe rodzaje lin, takie jak liny stalowe (w 1831 roku w kopalniach srebra na Węgrzech i w Austrii), a następnie liny syntetyczne.

Powroźnictwo w Polsce to obecnie zawód stosunkowo mało znany i niewiele jest miejsc, w których można zapoznać się z tym rzemiosłem. Niekiedy muzea, a w szczególności skanseny, oferują prezentację pracy powroźnika przy okazji różnych imprez plenerowych czy działalności edukacyjnej. W Europie sytuacja ta wygląda nieco lepiej – powroźnictwo w wielu krajach cieszy się zainteresowaniem. Wiele muzeów prezentuje wystawy na ten temat, istnieją również instytucje poświęcone wyłącznie powroźnictwu. Dodatkowo działa też sporo grup demonstrujących produkcję sznurów podczas różnego rodzaju festynów czy jarmarków.