Łyżkarstwo

Łyżkarstwo – rzemiosło polegające na wyrobie drewnianych przedmiotów gospodarczych, głównie łyżek.

Łyżkarz zajmuje się wytwarzaniem przedmiotów gospodarczych z drewna, przede wszystkim łyżek, ale też warząchwi oraz innych elementów asortymentu kuchennego. Jako materiału używa się tu zwykle drewna miękkiego, czyli lipy, wierzby, topoli czy olchy. Łyżkarstwo uprawiano głównie na wsi w okresie zimowym, kiedy było mniej pracy w polu. Do wykonywania tego rzemiosła niezbędne było posiadanie zdolności manualnych oraz duży nakład pracy.

Praca łyżkarza składała się z kilku etapów. Najpierw ociosywano kawałek drewna według formy, następnie żłobiono środek specjalnym dłutem, a na koniec dokładnie szlifowano wyrób. Cały proces nie był łatwy i wymagał dużo cierpliwości oraz precyzji – wystarczył jeden nieodpowiedni ruch, by zniszczyć całą łyżkę. Doświadczony i zręczny łyżkarz potrafił stworzyć pojedynczą łyżkę już w 10-15 minut. Inną, mniej znaną i trudniejszą, metodą stosowaną w łyżkarstwie była metoda sznurkowa, która polegała na wyrabianiu przedmiotów na tokarce i przy pomocy naprężonego sznurka. Obecnie najczęściej wykorzystuje się metodę mechaniczną, w której do większości czynności używa się maszyn.

Łyżkarstwo było szczególnie rozwinięte na łemkowszczyźnie, gdzie pojawiło się w XIX wieku. Główne ośrodki tego rzemiosła na tym obszarze to Nowica i Przysłup – zwłaszcza Nowica znana była z produkcji łyżek. Jednak oprócz nich na tym terenie wytwarzano również takie przedmioty jak np. toczone wrzeciona, wałki do ciasta, tłuczki do ziemniaków, ozdobne foremki do masła, szczypce do bielizny czy szufle do mąki. Pierwotnie do wyrobu przedmiotów wykorzystywano bardzo proste maszyny, zwykle konstruowane przez samych rzemieślników. Współcześnie łyżkarstwo zanikło prawie całkowicie, a dawne sposoby produkcji zostały już w dużej mierze zapomniane.