Kołodziejstwo

Kołodziejstwo – dawne rzemiosło polegające głównie na wytwarzaniu wozów i kół.

Kołodziej, inaczej nazywany również stelmachem bądź stylmachem [z niemieckiego Stellmacher], to rzemieślnik, który zajmował się wyrobem i naprawą drewnianych wozów, bryczek bądź sań oraz części do nich – głównie kół, od których wzięła się nazwa tego zawodu. Po wykonaniu drewnianych części wozu, przekazywano je kowalowi, który wykuwał części metalowe. Tradycyjna produkcja drewnianych wozów bądź kół nie była łatwa i wymagała specjalistycznej wiedzy, umiejętności oraz narzędzi.

Kołodziejstwo znane było już w czasach starożytnych. Na ziemiach polskich zaczęło się rozwijać od wczesnego średniowiecza, najpierw na wsi i w grodach, a następnie również w miastach. Szczególny rozkwit kołodziejstwa przypada na XV–XVIII wiek, na co wpłynął ówczesny rozwój handlu. Pierwsza informacja o zakładaniu cechów kołodziejów pochodzi z 1435 roku z Krakowa. Z kolei w XVI–XVII wieku największym ośrodkiem tego rzemiosła był Gdańsk.

Od XIX wieku, a zwłaszcza w wieku XX, kołodziejstwo zaczęło zanikać, co wiązało się z coraz większym rozwojem techniki. Ze względu na upowszechnienie się żelaza, wcześniejsze drewniane konstrukcje zaczęto zastępować żelaznymi osiami. Dodatkowo rozwinęła się maszynowa produkcja kół, które coraz częściej były ogumione. W Polsce w latach 30. XX wieku, mimo postępującej fabrycznej produkcji kół, nadal można było skorzystać z usług prawie 8000 warsztatów kołodziejskich. Ogromna większość tych zakładów przetrwała w Polsce tylko do ok. połowy XX wieku.